Το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 22 ολοκληρώθηκε το διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο “Εκπαιδευτικές Διαδρομές στο τοπικό περιβάλλον: στα βήματα των προσφύγων 1922-2022».
Η πρώτη ημέρα του σεμιναρίου (2/12/22) έλαβε χώρα διαδικτυακά, ενώ η δεύτερη ημέρα ημέρα στις εγκαταστάσεις του ΚΠΕ/Κ.Ε.ΠΕ.Α Δραπετσώνας με μελέτη πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης και στις γειτονιές της Δραπετσώνας.
Το σεμινάριο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή και του Προγράμματος «Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) – Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Β΄ Κύκλος» που συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ευχαριστούμε μέσα από την καρδιά μας την κα Αλεξάνδρα Μούργου για τη συνεργασία και τη συγκινητική της περιήγηση στην καρδιά της εργατικής – προσφυγικής γειτονιάς της Δραπετσώνας … της δικής μας Δραπετσώνας!
Ευχαριστούμε θερμά τους παλιούς και νεότερους γνώριμους της μεγάλης κοινής οικογένειας της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία, τους ευχαριστούμε για αυτή τη συνεργασία, όπως και τους συναδέλφους των πολιτιστικών και της αγωγής υγείας και γενικά όλους τους συνδιοργανωτές τους εισηγητές και τους συντονιστές των παιδαγωγικών εργαστηρίων.
Συγκεκριμένα:
- την κα Εύη Πίνη (Γραφείο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων) για την εισήγησή της την Παρασκευή (“Καστράκι, ένας προσφυγικός οικισμός στη χερσόνησο της Ηετιώνειας“) αλλά και για την εκπαιδευτική περιήγησή της στον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης, όπως και για το παιδαγωγικό εργαστήριο το Σάββατο (“Μια μέρα στο Καστράκι”).
- τον Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής εκπ/σης κ. Γιώργο Βούλγαρη και την Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας κα Μ. Καμπέρη Αθμιας εκπ/σης Πειραιά για τη συνεργασία για τηνπροετοιμασία της μελέτης πεδίου και της εκπαιδευτικής περιήγησης αλλά και για τη συνολική διοργάνωση του σεμιναρίου, όπως επίσης και την κα Μ. Δρακοπούλου, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας Βθμιας εκπ/σης Δ΄Αθήνας.
- τον κ. Παντελή Μάναλη, πρώην Υπεύθυνο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Βθμιας εκπ/σης Πειραιά για την εισήγησή του (“Η προσφυγική Παλιά Κοκκινιά – Αντιπαραθέσεις μεταξύ γηγενών και προσφύγων“) \
- τον κ. Αχιλλέα Μανδρίκα, Συντονιστή Εκπαιδευτικού έργου Εκπαίδευσης για την Αειφορία 6ου ΠΕΚΕΣ Ατττικής για την εισήγησή του (“Η συμβολή των προσφύγων στη διαμόρφωση του τοπικού περιβάλλοντος: /Μελέτη περίπτωσης: Δραπετσώνα“)
- τον κ. Νίκο Στεφανόπουλο, Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπ/σης και την κα Μενδρινού, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας και Πολιτιστικών Αθμιας εκπ/σης Δ Άθήνας για τον συντονισμό του παιδαγωγικού εργαστηρίου “Σαν τα τρελλά πουλιά. Κανείς δε γίνεται πρόσφυγας με τη θέλησή του“.
- τον κ. Θάνο Ιωάννου, Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Βθμιας Δ΄Αθήνας και την κα Τερέζα Γιακουμάτου, Υπεύθυνη πολιτιστικών θεμάτων Βθμιας εκπ/σης Δ΄Αθήνας για τον συντονισμό του παιδαγωγικού εργαστηρίου “Από τη Σμύρνη στον … Άρη. Μια βαλίτσα δρόμος“.
- Υλοποιήθηκε επίσης το παιδαγωγικό εργαστήριο «Οι πρόσφυγες στη Δραπετσώνα: χαρτογραφώντας τη μνήμη μιας εργατικής-προσφυγικής γειτονιάς» από την παιδαγωγική ομάδα του ΚΠΕ/Κ.Ε.ΠΕ.Α Δραπετσώνας (Σταυρούλα Τριανταφύλλου, Θεολογία Αβδελλή, Ιωάννα Φώκου) και την Αλεξάνδρα Σούρμπη, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βθμιας Πειραιά την οποία και ευχαριστούμε θερμά.
Ακολουθεί η περιγραφή των εργαστηρίων.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 : “Μια ημέρα στο Καστράκι“. Στο εργαστήριο εφαρμόζεται η μέθοδος «Παιχνίδι ρόλων. Οι συμμετέχοντες /ουσες προσπαθούν να φανταστούν τη ζωή των προσφύγων στο Καστράκι αναλαμβάνοντας χαρακτηριστικούς ρόλους.
Δημιουργούνται δύο ομάδες (πρόσφυγες και ντόπιοι) και συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Στόχος είναι να αναδειχθούν οι σχέσεις των νέων κατοίκων με τους παλαιούς, οι αντιθέσεις, οι εντάσεις που δημιούργησε η έλευση των προσφύγων και η αλληλεπίδραση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων.
Επιμορφώτρια – εμψυχώτρια: Εύη Πίνη, Υπεύθυνη Γραφείου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, Γ. Βούλγαρης, Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Β. Αρβανιταντώνη, Υπεύθυνη Πολιτιστικών, Μ. Καμπέρη, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας, Δ/νση Αθμιας εκπ/σης Πειραιά.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2: «Σαν τα τρελά πουλιά. Κανείς δε γίνεται πρόσφυγας με τη θέλησή του». Στόχοι του εργαστηρίου είναι:
1. Η αλληλογνωριμία των μελών της ομάδας μέσω μελέτης και παρουσίασης εικόνων σχετικών με το προσφυγικό ζήτημα των αρχών του 20ου αιώνα στην Ελλάδα αλλά και των σύγχρονών προσφυγικών ρευμάτων, όπως επίσης και η καταγραφή συναισθημάτων που αναδύονται από τις εικόνες.
2. Η διερεύνηση του προσφυγικού προβλήματος των αρχών του 20ου αιώνα και η εγκατάσταση προσφύγων στον τόπο διαμονής τους, μέσω συζήτησης και παρουσίασης, με βάση την προσφυγική προέλευση και καταγωγή των συμμετεχόντων στο εργαστήριο, ή τις γνώσεις που έχει αποκομίσει ο καθένας για το προσφυγικό ζήτημα από το οικείο περιβάλλον.
3. Η επεξεργασία του ζητήματος μέσα από τη μελέτη μαρτυριών των προσφύγων του 1922 αλλά και μαρτυριών σύγχρονων προσφυγικών ρευμάτων, ο εντοπισμός και η καταγραφή προβλημάτων των προσφύγων στην μετακίνησή τους από τον τόπο προέλευσης, την εγκατάσταση, την υποδοχή και την προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα, καθώς και την εξέλιξή τους διαχρονικά. Μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί: Εργασία σε ομάδες, Καταιγισμός ιδεών και συναισθημάτων, Συζήτηση, παρουσίαση προσώπων, Εντοπισμός σε χάρτη του τόπου προέλευσης και εγκατάστασης προσφύγων στην Ελλάδα με βάση την καταγωγή, Μελέτη περίπτωσης, Ανάλυση περιεχομένου κειμένου. Επιμορφωτές/τριες – Εμψυχωτές/τριες: Ι. Μενδρινού, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας και Πολιτιστικών Θεμάτων, Ν. Στεφανόπουλος Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Δ/νση Αθμιας εκπ/σης Δ΄Αθήνας.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: «Από τη Σμύρνη στον … Άρη. Μια βαλίτσα δρόμος». Το παιδαγωγικό εργαστήριο έχει ως στόχο οι συμμετέχοντες/ουσες να κατανοήσουν τους όρους πρόσφυγας – προσφυγιά, να διερευνήσουν τις αιτίες, τις συνθήκες και τους περιορισμούς που επιβάλλει η υποχρεωτική, συχνά βίαιη και σχετικά άμεση μετακίνηση, να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση τους, να ενισχύσουν την ψυχική ανθεκτικότητα τους αλλά και να νοηματοδοτήσουν εκ νέου αυτούς τους όρους στο σύγχρονο κόσμο μας. Τελικά μήπως η ιστορία των μετακινήσεων αφορά και τους ίδιους;
Το παιδαγωγικό εργαστήριο εξελίσσεται σε τρία διαφορετικά χρονικά πλαίσια (παρελθόν-παρόν-μέλλον) και σε τρεις αντίστοιχες συνδεδεμένες χωρικές ενότητες (Σμύρνη-Νέα Σμύρνη-πλανήτης Άρης).Τα προαναφερόμενα πλαίσια και ενότητες οικοδομούν τα σενάρια εντός των οποίων θα εργαστούν οι συμμετέχοντες.
Σε πρώτη φάση οι συμμετέχοντες χωρισμένοι με τυχαίο τρόπο σε ολιγομελείς ομάδες καλούνται να σκεφτούν, να συναισθανθούν, να αποφασίσουν και να δράσουν ως μεμονωμένα άτομα και σε δεύτερη φάση ως ομάδα (συλλογικότητα), εντός του δεδομένου χωροχρονικού πλαισίου.
Κοινό συνδετικό στοιχείο των τριών χωροχρονικών πλαισίων (παρελθόν-παρόν-μέλλον, Σμύρνη-Νέα Σμύρνη-πλανήτης Άρης) και των δύο φάσεων (άτομο-ομάδα) αποτελεί η «βαλίτσα» την οποία «κουβαλάνε» οι συμμετέχοντες. Το περιεχόμενο της όμως είναι διαφορετικό κάθε φορά και αποκαλύπτει επιλογές, καλύπτει ανάγκες και επιθυμίες και παρέχει λύσεις. Υπό αυτές τις συνθήκες οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να διευρύνουν το πεδίο μελέτης τους πέραν του τραυματικού γεγονότος της προσφυγιάς. Επιμορφωτές/τριες –Εμψυχωτές/τριες: Τ. Γιακουμάτου, Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων και Δρ Θ. Ιωάννου Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Δ/νση Βθμιας εκπ/σης Δ΄Αθήνας.
«ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 4: Οι πρόσφυγες στη Δραπετσώνα: χαρτογραφώντας τη μνήμη μιας εργατικής-προσφυγικής γειτονιάς». Το εργαστήριο οργανώνεται σε 3 θεματικούς άξονες με δραστηριότητες που διερευνούν: κοινωνικοοικονομικά και πολιτιστικά στοιχεία της ζωής των προσφύγων πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, τις αλλαγές που επήλθαν με την εγκατάστασή τους στη Δραπετσώνα και τη συγκρότηση μιας εργατικής-προσφυγικής γειτονιάς, καθώς και ζητήματα αντιλήψεων και αξιών τότε και τώρα ως προς το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα. Ροή δραστηριοτήτων/μεθοδολογία.
1. Καθοδηγημένη ακρόαση αφήγησης. Η «αφήγηση» δημιουργήθηκε για τις ανάγκες του εργαστηρίου και αναφέρεται στη ζωή της Σουλτάνας από τη Σμύρνη αλλά και σε χαρακτηριστικά συμβάντα με την εγκατάστασή της στη Δραπετσώνα.). Οι ομάδες εργάζονται και προβληματίζονται για την πρώτη περίοδο της ζωής της πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, εντοπίζοντας κοινωνικοοικονομικά και πολιτιστικά στοιχεία σε ειδικά σχεδιασμένο φύλλο εργασίας.
2. Δημιουργία θεματικού χάρτη. Οι συμμετέχοντες/ουσες εντοπίζουν πάνω σε τοπογραφικό τις περιοχές στις οποίες αναφέρεται η αφήγηση μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση της Σουλτάνας στη Δραπετσώνα. Συμπληρώνουν τον θεματικό τους χάρτη βάζοντας σε κατάλληλες θέσεις χαρακτηριστικές φωτογραφίες. Σημείωση: Ένα τέτοιο τοπογραφικό το έχουν ήδη από το πρωί κατά τη μελέτη πεδίου και έχουν κρατήσει σημειώσεις. Στο εργαστήριο, μπορούν να αξιοποιήσουν το δικό τους τοπογραφικό και τις σημειώσεις τους και να σημειώσουν πάνω στους δρόμους του τοπογραφικού της ομάδας τους σκέψεις, ιδέες, λεζάντες.
3. Σχολιασμός και σύγκριση φωτογραφιών. Οι ομάδες σχολιάζουν φωτογραφίες κάτω από τη διπλή σκοπιά του ντόπιου που υποδέχεται τις προσφυγικές ροές και του πρόσφυγα που εγκαθίσταται και γειτνιάζει με τους ντόπιους. Οι φωτογραφίες αναφέρονται στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Δραπετσώνα (και αλλού) και σε σύγχρονα ζητήματα διαχείρισης προσφύγων με μελέτες περίπτωσης από τις προσφυγικές ροές των Σύρων προσφύγων στον Πειραιά και αλλού.
Στην παρουσίαση δίνεται έμφαση στον μεταξύ τους διάλογο και αναδεικνύονται οι διαφορετικές αξίες και αντιλήψεις τότε και τώρα. Τέλος, επιχειρείται να απαντηθεί το ερώτημα εάν υπάρχει πρόοδος ως προς το ζήτημα της διαχείρισης των προσφυγικών ροών σήμερα.
Αξιοποιήθηκαν πηγές όπως: Βαμβακάρης Μάρκος (Αυτοβιογραφία), Βενέζης Ηλίας (Αιολική Γη), Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (Μαρτυρίες), Μούργου Αλεξάνδρα (Δραπετσώνας, η συγκρότηση μιας εργατικής- προσφυγικής γειτονιάς), Μπελαβίλας Νίκος (Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης» Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχείο), Σωτηρίου Φιλιώ (Ματωμένα Χώματα), Χαϊδεμένου Φιλιώ (Τρεις αιώνες, μια ζωή).
Επιμορφώτριες – εμψυχώτριες: Δρ Στ. Τριανταφύλλλου, Υπεύθυνη ΚΠΕ/Κ.Ε.ΠΕ.Α Δραπετσώνας, τα Μέλη της Παιδαγωγικής Ομάδας ΚΠΕ/Κ.Ε.ΠΕ.Α Δραπετσώνας (Θ. Αβδελλή, Ι. Φώκου), Αλ.Σούρμπη, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βθμιας εκπ/σης Πειραιά.